De juridische haalbaarheid van dit instrument is gemiddeld. Aan de ene kant is het redelijk eenvoudig afdwingbaar zodra een AMvB is opgesteld. Maar het opstellen van een AMvB kost tijd en politieke overeenstemming is daarvoor nodig. 

Wat houdt het in rekening brengen van statiegeld in?

Voor aangewezen producten en verpakkingen kan worden bepaald dat statiegeld in rekening wordt gebracht. Na gebruik worden deze producten of verpakkingen weer ingenomen, tegen terugbetaling van het statiegeld. Zo kan er statiegeld worden gevraagd bij het verstrekken van bepaalde verpakkingen van producten. Dit gebeurt nu al voor bijvoorbeeld plastic flessen en bierkratten. 

Hoe kan statiegeld de circulariteit van matrassen bevorderen

Er zijn twee manieren waarop statiegeld kan worden ingezet ter bevordering van de circulariteit van matrassen. Matrassen kun je niet goed recyclen als deze vies en nat worden ingezameld. Het statiegeldsysteem lost dit probleem op, via een financiële prikkel.  

Je kunt statiegeld in rekening brengen voor het matras zelf. Dit statiegeldsysteem voor hoezen kun je invoeren binnen bestaande systemen van matrasinzameling. De consument krijgt dan zijn statiegeld terug bij aflevering van zijn matras bij bijvoorbeeld de milieustraat of bij de producent van het matras.

Je kunt statiegeld in rekening brengen voor een plastic matrashoes. Door aan consumenten tegen statiegeld een matrashoes te verstrekken, kun je zorgen dat de matrassen droog en schoon worden ingezameld. Dit statiegeldsysteem voor hoezen kun je invoeren binnen bestaande systemen van matrasinzameling. Wel moet je dan het proces zo inrichten dat de consument zijn statiegeld terugkrijgt. 

Eerder is al voor verpakkingen en verpakkingsafval een besluit opgesteld, het 

. Hier worden eisen aan verpakkingen gesteld, zoals de toegestane hoeveelheid van bepaalde (schadelijke) stoffen, regels om de hoeveelheid verpakkingsafval terug te dringen en een verplichting voor de producent om de verpakkingen gescheiden in te nemen en ook te recyclen. In de artikelen 11 tot en met 15 is opgenomen dat op drankverpakkingen statiegeld in rekening wordt gebracht. 

Het statiegeldsysteem kan je alleen invoeren via een algemene maatregel van bestuur, vergelijkbaar met het Besluit beheer verpakkingen.  

De gemeente is verantwoordelijk voor het beheer van het grof huishoudelijk afval, zoals matrassen. Wanneer consumenten hun matrassen, ondanks de financiële prikkel, niet inleveren op de juiste plek, kan zwerfafval ontstaan. De gemeente is verantwoordelijk voor de handhaving hiervan. 

Voor aangewezen producten en verpakkingen kan worden bepaald dat statiegeld in rekening wordt gebracht. Na gebruik worden deze producten of verpakkingen weer ingenomen, tegen terugbetaling van het statiegeld.

Dit instrument heeft een gemiddelde invloed. Het heeft namelijk een directe invloed op burgers en is zo op veel personen van toepassing. Wel is het nog onduidelijk hoe het verbod op het verkeerd aanbieden van matrassen moet worden gehandhaafd. Dit is daarom vooral een financiële prikkel.

Dit volgt uit artikel 15.32 Wet milieubeheer. 

De juridische haalbaarheid van dit instrument is hoog. Bij subsidieverlening moet de overheid zich houden aan de algemene beginselen van behoorlijk bestuur. Daarnaast moet een wettelijke grondslag bestaan. Zolang je aan deze vereisten voldoet, is het afbreukrisico laag. 

Een subsidie is een vorm van financiële steun aan degenen die deze subsidie hebben aangevraagd. Dat kunnen bedrijven, particulieren, verenigingen of stichtingen zijn. De subsidie kan geld zijn, een belastingvoordeel, of een lening. Subsidies worden verstrekt door de overheid, zoals de provincie of de gemeente. Een aanvrager ontvangt de subsidie voor bepaalde activiteiten. Dat kunnen dus ook circulaire activiteiten zijn. Denk hierbij aan de verduurzaming van een huis/kantoorpand of de aankoop van circulaire producten, zoals circulaire matrassen.

Hoe kan een subsidie de circulariteit van matrassen bevorderen?

Om de circulariteit van matrassen te stimuleren, kun je een subsidieregeling opstellen. Zo kun je een subsidie verlenen voor de productie van circulaire matrassen. Dit vormt dan een prikkel voor producenten om te experimenteren met nieuwe ideeën voor de productie van circulaire matrassen. Ook kun je een subsidie verlenen voor de aanschaf van circulaire meubels, waaronder matrassen. Deze subsidie kun je verlenen aan burgers die hun huis willen verduurzamen, maar ook bijvoorbeeld aan hotels die op grote schaal matrassen inkopen. Ook kun je subsidies inzetten om de verwerking van matrassen aan het einde van de keten te innoveren. Denk hier bijvoorbeeld aan het verbeteren van de recyclingprocessen. 

De Rijksoverheid zet in 2023 een aanvraagprocedure open voor circulaire ketenprojecten. De subsidie is vooral bedoeld voor mkb'ers, die samen met andere ondernemers een product, proces of dienst circulair willen ontwerpen, produceren of organiseren. Dit is terug te vinden op de website van de 

 terug.  Vergelijkbare regelingen zijn eerder ook al door de 

De Provincie Noord-Holland subsidieerde in 2022 kleinschalige activiteiten voor de circulaire economie, uitgevoerd door stichtingen en verenigingen. Dit is terug te vinden op de website van de 

In 2019 heeft de Rijksoverheid subsidies verstrekt aan verschillende aanbestedende diensten. De subsidie was bedoeld voor het inwinnen van extern advies over maatschappelijk verantwoord inkopen, meer specifiek over klimaatneutraal en circulair inkopen. Dit is terug te vinden op de website van de 

In principe is voor het verstrekken van een subsidie een wettelijke grondslag nodig. Hier bestaan wel uitzonderingen op. Voor een incidentele subsidie, die voor maximaal vier jaar wordt verstrekt, hoeft bijvoorbeeld geen wettelijke grondslag te bestaan. Raadpleeg hierover een jurist, voordat je de subsidieregeling opstelt.

Een subsidie is een vorm van financiële steun aan degenen die deze subsidie hebben aangevraagd. Dat kunnen bedrijven, particulieren, verenigingen of stichtingen zijn.

Dit instrument heeft een gemiddelde invloed. Subsidies kunnen meestal niet op grote schaal worden verstrekt, zeker als een subsidieplafond is ingesteld. Degenen die de subsidie ontvangen zijn wel gebonden aan strenge voorwaarden, waardoor met een subsidie vaak het gewenste resultaat wordt bereikt. 

Dit volgt uit titel 4.2 Algemene wet bestuursrecht. Het standaardartikel voor subsidies is artikel 4:21 Algemene wet bestuursrecht.

De juridische haalbaarheid van dit instrument is hoog. Partijen schrijven zich namelijk vrijwillig in voor een aanbesteding, en gaan vrijwillig de circulaire voorwaarden aan.

Een aanbestedende dienst kan geschiktheidseisen stellen aan inschrijvers. Deze eisen hebben alleen betrekking op de inschrijver en niet op de inhoud van de opdracht. Een eis kan zijn dat de inschrijver bepaalde certificaten heeft of relevante ervaring. In de geschiktheidseisen kunnen ook duurzaamheidscriteria worden opgenomen. Geschiktheidseisen mogen gaan over: 

de financiële en economische draagkracht; 

technische bekwaamheid en beroepsbekwaamheid;

Hoe kan een geschiktheidseis de circulariteit van matrassen versterken?

Bij de inkoop van matrassen kun je geschiktheidseisen stellen aan de inschrijver wat betreft zijn technische en beroepsbekwaamheid. Wil je dat bepaalde circulaire technieken worden verwerkt in de opdracht, dan kan je eisen dat de inschrijver die technieken beheerst.

Tussen de geschiktheidseis die je stelt en de onzekerheid die je met het stellen van de eis wil tegengaan, moet een verband bestaan. De eis moet ook proportioneel zijn en voldoende verband houden met het onderwerp van de opdracht.

 (p. 55) is het niet aan te bevelen duurzaamheidseisen op te nemen in de geschiktheidseisen. Duurzaamheidseisen kun je beter opnemen in de gunningscriteria. Omdat geschiktheidseisen bedrijven uitsluiten die (nog) niet aan de eisen voldoen, kunnen ze verdere ontwikkeling van duurzaamheid belemmeren. 

Van een aanvrager kan in beginsel geen ervaring met een identiek project verlangd worden. In plaats daarvan kun je vragen naar relevante ervaring met competenties die noodzakelijk zijn voor de opdracht. 

Het is verstandig een inkoopspecialist te benaderen om advies te geven over de formulering van een aanbesteding.

Andere manieren om de circulariteit van matrassen te bevorderen bij inkoop

Dit instrument is één van de instrumenten die wij hebben gevonden voor inkoop, maar de circulariteit van matrassen kan je ook op andere manieren bevorderen. Als je daar meer over wil weten, kan je dat terugvinden op de overzichtspagina van 

Een aanbestedende dienst kan geschiktheidseisen stellen aan inschrijvers. Deze eisen hebben alleen betrekking op de inschrijver en niet op de inhoud van de opdracht.

Dit instrument heeft een gemiddelde invloed. Alleen bepaalde partijen kopen in, waardoor het instrument een relatief klein bereik heeft. Maar deze partijen kopen wel veel in, dus binnen hun werkgebied heeft het instrument wel veel impact.

Dit volgt uit artikel 2.90 Aanbestedingswet.

De juridische haalbaarheid van dit instrument is gemiddeld. Als inkoper mag je zelf voor een procedure kiezen die je wil inzetten. Tegelijkertijd mag de concurrentiegerichte dialoog slechts in bepaalde gevallen worden gebruikt. 

Als inkoper kun je kiezen uit verschillende aanbestedingsprocedures. Een van deze procedures is de concurrentiegerichte dialoog. Die procedure biedt uitkomst bij behoefte aan een innovatieve oplossing. Je kan in gesprek gaan met deelnemers van de aanbestedingsprocedure om te bepalen welke middelen geschikt zijn om zo goed mogelijk aan de behoeften van de aanbestedende dienst te voldoen. Zie voor meer informatie de website van 

Hoe kan de concurrentiegerichte dialoog de circulariteit van matrassen bevorderen?

Als overheidsdienst kun je de markt stimuleren om technieken te ontwikkelen die bijdragen aan de circulariteit van matrassen. Ga daarvoor bij een aanbesteding in gesprek met marktpartijen om te verkennen of zij in staat zijn binnen de kaders van een opdracht tot nieuwe circulaire oplossingen te komen en zo ja, hoe dan. De innovatie kan zitten in het ontwerp, het materiaalgebruik, de manier waarop de materialen met elkaar zijn verbonden of in wat er na zijn levensduur met het matras gebeurt. Door in gesprek te gaan kan de opdracht duidelijker aangepast worden aan ontwikkelingen waar marktpartijen potentie in zien.

Een aanbesteding mag alleen volgens de procedure van de concurrentiegerichte dialoog gedaan worden als aan de volgende criteria wordt voldaan:

Er kan alleen worden voorzien in de vraag van de aanbestedende dienst door aanpassing van gemakkelijk beschikbare oplossingen;

Het betreft ontwerp- of innovatieve oplossingen;

Als alleen na voorafgaande onderhandelingen kan worden gegund; of

De technische specificaties kunnen door de aanbestedende dienst nauwkeurig genoeg worden vastgesteld.

Verder moet  de procedure altijd in verhouding staan tot de opdracht. Deze procedure vergt in vergelijking met de openbare of niet-openbare procedure meer inspanning van zowel de aanbestedende dienst als de marktpartijen. De doorlooptijd van de procedure is langer, er moet meer overleg plaats vinden en er moet uitgebreid en gedegen verslag worden gedaan. De hogere transactiekosten die hieruit voortvloeien kunnen disproportioneel zijn (

, p. 33). Raadpleeg een gespecialiseerde inkoopspecialist om zeker te weten of deze procedure voor jou een mogelijkheid is. Inkoopspecialisten kunnen inschatten wat er beschikbaar is op de markt en zij weten welke eisen verder aan het matras gesteld kunnen worden.

Dit instrument is één van de instrumenten die wij hebben gevonden voor inkoop, maar de circulariteit van matrassen kun je ook op andere manieren bevorderen. Als je daar meer over wil weten, kan je dat terugvinden op de overzichtspagina van 

Als aanbesteder kun je kiezen uit verschillende aanbestedingsprocedures. Een van deze procedures is de concurrentiegerichte dialoog.

Dit volgt uit artikel 2.28 Aanbestedingswet. De stappen die tijdens de procedure moeten worden doorlopen, volgen uit artikel 2.29 Aanbestedingswet. Bij de procedure van de concurrentiegerichte dialoog verloopt de gunning volgens de artikelen 2.110 t/m 2.112 Aanbestedingswet.

De juridische haalbaarheid van dit instrument is gemiddeld. Aan de ene kant kun je in buitenreclame veel verschillende eisen opnemen die circulariteit van matrassen bevorderen. Aan de andere kant kunnen eisen aan reclame tegen de vrijheid van meningsuiting aan schuren waardoor het de vraag is of alle gestelde eisen bij een rechter standhouden.

Buitenreclame is reclame in de openbare ruimte. Denk hierbij aan reclame op plakzuilen, lichtmasten, in bushokjes of affiches. Reclame is volgens de 

: “iedere openbare en/of systematische directe dan wel indirecte aanprijzing van goederen, diensten en/of denkbeelden door een adverteerder of geheel of deels ten behoeve van deze, al dan niet met behulp van derden. Onder reclame wordt mede verstaan het vragen van diensten.” 

Hoe kan buitenreclame de circulariteit van matrassen bevorderen?

De exploitatie van onder andere abri’s, mupi's en lichtmasten wordt geregeld via een concessieopdracht. Anders dan bij een reguliere opdracht bestaat de tegenprestatie van de aanbesteder hierbij niet uit betaling, maar uit het recht om een werk, dienst of levering te exploiteren, in dit geval het ophangen van reclame. In de aanbestedingsdocumenten moet je opnemen welke eisen en voorwaarden er gelden bij de uitvoering van de concessieopdracht.

Daarnaast wordt een concessieovereenkomst opgesteld. De concept-concessieovereenkomst en het programma van eisen worden gelijktijdig met de aanbestedingsleidraad gepubliceerd zodat de inschrijvers hun inschrijving en hun exploitatiemodel kunnen afstemmen op die eisen en voorwaarden. Bij het doen van een inschrijving verklaart de inschrijver zich akkoord met alle aanbestedingsdocumenten (en dus alle voorwaarden en eisen).

In de concessieovereenkomst kan in het programma van eisen worden opgenomen dat het geldende reclamebeleid van toepassing is. Dat betekent dat de exploitant zich bij de reclame-exploitatie moet houden aan dat beleid, ook als het wijzigt. Je kan vervolgens in het reclamebeleid voorschriften opnemen voor reclame over matrassen, in het bijzonder over de informatievoorziening. Zo kan je opnemen dat de reclame informatie moet bevatten over het energiegebruik of de CO₂-uitstoot van het matras. Daarnaast kan je een regel opnemen waarin is bepaald dat in reclame onderscheid moet worden gemaakt tussen matrassen die bijvoorbeeld wel of niet recyclebaar zijn. Tot slot kan je verplicht stellen dat de reclame een disclaimer moet bevatten over de schadelijke gevolgen van niet-recycleerbare matrassen voor het milieu. Minder promotie draagt mogelijk bij aan verlenging van de levensduur van het matras, aangezien burgers dan minder snel op het idee worden gebracht om een nieuw matras aan te schaffen.

In Amsterdam zijn exploitatieovereenkomsten al onderworpen aan aanvullende bepalingen. Zo is bijvoorbeeld over kindermarketing opgenomen dat de gemeente voor kinderen tot en met 17 jaar uitsluitend voedselreclame voor gezonde voedingsmiddelen toestaat. Dit volgt uit het 

 (NRC) zijn al regels opgenomen over de informatievoorziening over het energiegebruik en de CO₂-uitstoot van personenauto’s, zie de Code voor personenauto’s.

Nadere regeling gedragstoezicht financiële ondernemingen Wft

 is opgenomen dat financiële ondernemingen in reclame-uitingen voor kredieten een waarschuwing op moeten nemen over de gevolgen die aan dit krediet verbonden zijn (“Let op! Geld lenen kost geld”).

Een reclameverbod schuurt tegen het recht op vrijheid van meningsuiting aan. Maar de overheid heeft al eerder een reclameverbod opgelegd voor producten die maatschappelijke schade veroorzaken. Denk hierbij aan alcohol en tabak. Inmiddels wordt er ook gesproken over strengere regels voor reclame gericht op kinderen en jongeren. Er moet een afweging worden gemaakt tussen enerzijds het recht op vrijheid van meningsuiting en anderzijds het recht op leven, dat door klimaatverandering in het geding komt.

Buitenreclame is reclame in de openbare ruimte. Denk hierbij aan reclame op plakzuilen, lichtmasten, in bushokjes of affiches.

Dit instrument heeft een beperkte invloed. Het heeft vooral indirect impact op het gedrag of bewustzijn van consumenten maar weerhoudt hen er niet van een nieuw (niet-circulair) matras te kopen wanneer zij de noodzaak daarvan ervaren.

Dit volgt uit Deel 2a van de Aanbestedingswet. 

De juridische haalbaarheid van dit instrument is beperkt. Het vereist een landelijke aanpassing, waarover in de politiek consensus moet bestaan. Die consensus is tot nu toe slechts in uitzonderlijke gevallen, zoals bij tabak, bereikt.

In de Mediawet is voor commerciële mediadiensten opgenomen dat het programma-aanbod voor bepaalde productgroepengeen reclame- en telewinkelboodschappen mag bevatten. Op Rijksniveau kan worden bepaald dat dit ook voor andere productgroepen gaat gelden.

Hoe kan een reclameverbod bijdragen aan de circulariteit van matrassen?

Je kunt reclame voor matrassen geheel verbieden of er voorwaarden aan verbinden. Zo kun je bijvoorbeeld opnemen dat de reclame informatie moet bevatten over het energiegebruik of de CO₂-uitstoot van het matras. Ook kan een regel worden opgenomen waarin is bepaald dat in reclame onderscheid moet worden gemaakt tussen matrassen die bijvoorbeeld wel of niet recyclebaar zijn. Verder zou verplicht kunnen worden gesteld dat de reclame een disclaimer moet bevatten over de schadelijke gevolgen van niet-recycleerbare matrassen voor het milieu. Tenslotte zou je de eis kunnen stellen dat geen reclame mag worden uitgezonden waarin de uitverkoop van matrassen wordt gepromoot. Minder promotie draagt mogelijk bij aan verlenging van de levensduur van het matras, aangezien burgers dan minder snel op het idee worden gebracht om een nieuw matras aan te schaffen.

Op dit moment geldt al een reclameverbod voor alcoholhoudende dranken: hierover mag tussen 06.00 uur en 21.00 uur geen reclame worden uitgezonden.

Een reclameverbod schuurt aan het recht op vrijheid van meningsuiting. Maar de overheid heeft al eerder een reclameverbod opgelegd voor producten die maatschappelijke schade veroorzaken. Denk hierbij aan alcohol en tabak. Inmiddels wordt er ook gesproken over strengere regels voor reclame gericht op kinderen en jongeren. Er moet een afweging worden gemaakt tussen enerzijds het recht op vrijheid van meningsuiting en anderzijds het recht op leven, dat door klimaatverandering in het geding komt.

In de Mediawet is voor commerciële mediadiensten opgenomen dat het programma-aanbod voor bepaalde productgroepen geen reclame- en telewinkelboodschappen mag bevatten. 

Dit volgt uit artikel 3.7 van de Mediawet 2008.

De juridische haalbaarheid van dit instrument is hoog. Het is eenvoudig af te dwingen. Daarnaast heeft de gemeente op dit gebied veel beleidsvrijheid. 

Wat houdt de afvalstoffenheffing voor gemeenten in?

Om de kosten die de gemeente maakt om afvalstoffen op te halen te drukken, kan de gemeente een afvalstoffenheffing instellen. Hierdoor worden burgers verplicht een soort belasting te betalen over het afval dat de gemeente ophaalt.

Hoe kan een gemeentelijke afvalstoffenheffing de circulariteit van matrassen bevorderen?

De gemeenteraad kan een afvalstoffenheffing instellen voor alle huishoudelijke afvalstoffen of voor de afvalstoffen van bedrijven. In het afvalstoffenbesluit kan de gemeente ook uitzonderingen opnemen. Hierbij kun je denken aan een uitzondering voor burgers die hun matrassen gescheiden willen inleveren en willen laten recyclen: zij hoeven dan geen afvalstoffenheffing te betalen voor het laten ophalen van hun matrassen. Ook kun je er voor kiezen om extra kosten in rekening te brengen bij burgers die hun matras bij het grofvuil willen zetten, bijvoorbeeld door een prijs per volume/kilogram afval in te stellen. Wanneer het laten ophalen van een matras door een recyclingbedrijf gratis is en tegelijkertijd de prijs voor grofvuil omhoog gaat, worden burgers er toe aangezet om bewuster met hun afval om te gaan.

Verordening Afvalstoffenheffing en Reinigingsrecht bedrijfsafval 2023

. Hierin staat beschreven dat er belasting wordt geheven over afval en wat daarvan de tarieven zijn. Ook staat hierin uitleg over wie belastingplichtig is, en wat wel en niet onder de heffing valt.

Op grond van artikel 15.33 lid 1 van de Wet milieubeheer kan de gemeente een afvalstoffenheffing instellen voor personen of bedrijven die gebruik maken van een bepaald perceel in de gemeente. Meestal is dit een perceel binnen de gemeente waar een huis of bedrijf op gevestigd is. Ook moet daar een verplichting gelden tot het inzamelen van huishoudelijk afval.

Om de kosten die de gemeente maakt om afvalstoffen op te halen te drukken, kan de gemeente een afvalstoffenheffing instellen.  

Dit instrument heeft een hoge invloed. Het is makkelijk en direct afdwingbaar bij burgers. Dit instrument geldt voor de periode dat iemand in de gemeente woont of gebruik maakt van een perceel binnen die gemeente. Daarnaast worden alle burgers in de gemeente hierdoor geraakt.

Dit volgt uit artikel 15.33 lid 1 van de Wet milieubeheer.

De juridische haalbaarheid van dit instrument is hoog. Afvalbeheer valt binnen de beleidsvrijheid van de gemeente. Wel moet je bij het opstellen van dit beleid rekening houden met het geldend landelijk afvalbeheerplan.

Wat is het doelmatig beheer van afvalstoffen?

Als gemeente ben je verantwoordelijk voor de inzameling van grove huishoudelijke afvalstoffen (‘grofvuil’). Gemeenten moeten ten minste één inrichting aanwijzen waar grofvuil kan worden achtergelaten. Vervolgens is het ‘doelmatig beheren' van dit grofvuil een taak van gemeenten. Zij mogen hier zelf het beleid over maken. Doelmatig beheer houdt in ieder geval in dat rekening wordt gehouden met het geldend 

 en met de door de Minister vastgestelde prioriteitsvolgorde van de afvalhiërarchie: 

Hoe kan een doelmatig beheer van afvalstoffen de circulariteit van matrassen bevorderen?

Alleen schone en droge matrassen kunnen worden gerecycled. Dat betekent dat het doelmatig beheer van matrassen hierop moet zijn gericht. Hierbij kan je een keuze maken of matrassen wel of niet bij de burger thuis worden opgehaald. In beide gevallen moet een aparte opslagplaats voor matrassen worden ingericht bij de afvalverwerker of het recyclingbedrijf. 

Als je de keuze wilt bieden om de matrassen thuis op te laten halen, moet je allereerst vaststellen welke partij die matrassen zal ophalen. Hierbij kun je kiezen voor een afvalverwerker of voor een recyclingbedrijf. Ook kun je, in het kader van de uitgebreide producentenverantwoordelijkheid, met matrasproducenten afspreken dat zij verantwoordelijk zijn voor het ophalen van oude matrassen, bijvoorbeeld als zij een nieuw matras leveren. Een tweede keuze die je moet maken, is of de burger een afspraak moet maken om zijn matras op te laten halen. Is een afspraak niet nodig, dan moet je het matras op straat achter kunnen laten, wat de kans vergroot dat het matras nat of vies wordt.

De meest circulaire oplossing is daarom dat het maken van een afspraak voor het ophalen van een matras verplicht wordt. Dit kan bijvoorbeeld worden opgenomen in het grondstoffenplan van de gemeente. Het alternatief is dat aan burgers een (gratis) matrashoes wordt aangeboden die zij om hun matras kunnen doen voordat zij het matras bij het grofvuil neerzetten. Deze hoes voorkomt dan dat het matras nat of vies wordt.

In de gemeente Den Haag wordt grofvuil gratis op afspraak opgehaald. Per soort afval moet een aparte afspraak worden gemaakt. Matrassen die nog heel zijn, worden apart opgehaald zodat ze gerecycled kunnen worden. Dat kan alleen als de buitenkant niet kapot is. Als dat wel het geval is, wordt het matras aangemerkt als ‘overig grofvuil’. Dit is terug te vinden op de website van de 

. Daarnaast heeft de gemeente een uitgebreid 

 opgesteld, waarin de verwerking van matrassen nog niet expliciet is opgenomen. Dit is wel een geschikt beleidsdocument om de circulaire verwerking van matrassen nog robuuster te verankeren.

Ook in de gemeente Amsterdam zijn er regels te vinden over het doelmatig beheer van afvalstoffen. De gemeente Amsterdam heeft bijvoorbeeld in de 

Uitvoeringsprogramma afval en grondstoffen

 opgenomen hoe met matrassen moet worden omgegaan.

Welke instrumenten kan je als gemeente inzetten voor een doelmatig beheer van afvalstoffen?

Een belangrijk instrument voor het bewerkstelligen van een doelmatig beheer van afvalstoffen is de afvalstoffenverordening. Als gemeente ben je verplicht om een afvalstoffenverordening vast te stellen waarin regels staan voor het overbrengen van of voor inzameling aanbieden van huishoudelijke afvalstoffen aan een bepaalde inzameldienst, zoals een recyclingsbedrijf. Zo kan je in een afvalstoffenverordening opnemen dat matrassen apart moeten worden ingezameld en hoe dit moet gebeuren. Door matrassen apart in te zamelen en ze droog en schoon te houden, kunnen ze beter gerecycled worden. Zie hierover ook het instrument over de 

Een ander instrument dat een gemeente kan inzetten is de afvalstoffenheffing. Zo kan je als gemeente burgers een soort belasting laten betalen voor de kosten die de gemeente maakt om het afval op te halen. Zie hierover ook het instrument over de 

Voor matrassen geldt in ieder geval de voorwaarde dat matrassen gescheiden dienen te worden opgeslagen. De opslagplaats moet zo worden ingericht dat de matrassen niet in contact kunnen komen met vocht. Om te voldoen aan die eis kan je als gemeente bijvoorbeeld een afsluitbare container gebruiken, deze container kan onder een afdak worden geplaatst, of worden afgedekt met een zeil, dat wordt teruggeslagen als er een matras wordt aangeboden.

Verder geldt dat het beleid in lijn moet zijn met het landelijk afvalbeheerplan (LAP3). Voor matrassen geldt het sectorplan 84, waarin is opgenomen dat ten minste 90% van de schone en droge matrassen die de afvalverwerkers hebben ontvangen, moet worden gerecycled.

Het is extra belangrijk om er als gemeente voor te zorgen dat matrassen droog en schoon zijn wanneer ze worden ingezameld. Zijn ze dit namelijk niet, dan worden ze ongeschikt verklaard voor recycling; daarna worden ze verbrand. Dit is erg onwenselijk.

Tot slot moet rekening worden gehouden met de afvalhiërarchie uit het landelijk afvalbeheerplan. Hiervan mag je alleen afwijken als dit gerechtvaardigd is met betrekking tot de algemene effecten van het produceren en beheren van dergelijke afvalstoffen, gezien vanuit de gehele levenscyclus.


Als gemeente ben je verantwoordelijk voor de inzameling van grove huishoudelijke afvalstoffen (‘grofvuil’). Gemeenten moeten ten minste één inrichting aanwijzen waar grofvuil kan worden achtergelaten.

Dit instrument heeft een hoge invloed. Het instrument geldt voor alle burgers in de gemeente en is ook afdwingbaar omdat er een landelijk afvalbeheerplan is opgesteld.

Dit volgt uit artikel 10.22 Wet milieubeheer. 

De juridische haalbaarheid van dit instrument is gemiddeld. Als er eenmaal een nieuw btw-tarief is vastgesteld zal dit niet snel onderuit gaan door de rechter. Het afbreukrisico is alleen dat dit nieuwe tarief eerst politiek goedgekeurd moet worden.

Wat is een matras-als-dienst, met de bijbehorende verlaging van de omzetbelasting?

Als producenten een garantie afgeven voor de gehele levensduur, dan vinden zij meestal in het huidige bedrijfsklimaat, een manier om die garantie bijvoorbeeld niet te laten gelden voor allerlei veel voorkomende problemen, zoals kuilvorming. Terwijl kuilvorming wel vaak voorkomt bij consumenten. Daarom moeten circulaire matrassen misschien wel eerder als dienst worden aangeboden. Hierdoor blijft de producent eigenaar van het matras en is deze ook verantwoordelijk voor onderhoud en reparaties aan het matras gedurende de tijd dat een consument het matras als dienst afneemt.

Hoe kan het matras-als-dienst model met bijbehorende omzetbelasting verlaging de circulariteit van matrassen bevorderen?

Als producenten daarvoor verantwoordelijk zijn is het een extra prikkel voor ze om matrassen zo ‘slijtagevrij’ mogelijk te produceren. Maar wanneer een producent een refurbished/gerecycled/hergebruikt product op de markt brengt moet een producent en uiteindelijk ook de consument weer btw betalen hierover. Voor matrassen is dit 21%. Alleen voor bepaalde medische matrassen geldt een verlaagd btw-tarief van 9% (zie artikel 9 Wet OB). Zo moet een bedrijf dat refurbished producten verkoopt of verhuurt, btw betalen. Belasting wordt dus meermaals betaald: voor het oorspronkelijke, nieuwe product en voor het refurbished product. Om circulariteit te stimuleren, zou een lager tarief of geen btw moeten worden betaald voor producten waarin grondstoffen zijn hergebruikt. Circulaire activiteiten, zoals demontage en herfabricage, zijn vaak arbeidsintensief. Een lagere belasting op arbeid en een hogere belasting op gebruik van nieuwe materialen stimuleren circulaire activiteiten.

In de politiek is met name op het gebied van belastingen het meestal niet gebruikelijk om wijzigingen aan te brengen in de Wet OB omdat dit een vrij oude wet is, waar niet al te veel aan getornd wordt. Een van de problemen waar men tegenaan loopt, is bijvoorbeeld hoe men om moet gaan met een verlaging van een btw tarief naar 0%. Het voorbeeld van de groente- en fruit btw laat zien dat het de oude IT systemen zijn van de Belastingdienst zijn die maken dat praktische uitvoerbaarheid van een 0%-tarief op dit moment niet haalbaar is. Omdat het zo moeilijk is om wijzigingen aan te brengen in de IT systemen van de belastingdienst wordt meestal gekozen voor een weg met minder weerstand, zoals bijvoorbeeld de fiscale aftrekposten (denk aan MIA/VAMIL) of subsidiëring van bepaalde productgroepen om zo tot gunstigere belastingen te komen voor de consument en voor bedrijven.

Van omzetbelasting naar CO₂ belasting: een andere optie zou zijn, ook al is het wel toekomstmuziek, om te veranderen van een stelsel van belastingen op omzet naar een stelsel met CO₂ belastingen. Als bedrijven moeten betalen voor producten op basis van de hoeveelheid CO₂ die dat product uitstoot, dan worden zij gedwongen om rekening te gaan houden met de uitstoot van producten en grondstoffen die ze inkopen. Zo kunnen we de hele sector, en dus ook de matrassector een impuls geven om circulaire keuzes te maken. Hier is alleen nog helemaal geen wettelijke grondslag voor; die zal de nationale overheid nog moeten maken. Een groot voordeel is, dat dit heel erg weinig kost financieel gezien en veel oplevert voor een circulaire economie. Maar het probleem is wel dat er een systeem moet zijn waar dit mee kan worden gemonitord.

Wil je de circulariteit van de matrasketen op andere manieren stimuleren? Eerder benoemden we al de VAMIL, de MIA en de mogelijkheid van subsidiëring. Die instrumenten zijn hieronder te vinden: 

Bij een matras-als-dienst blijft de producent eigenaar en is deze ook verantwoordelijk voor onderhoud en reparaties aan het matras tijdens de periode dat een consument het matras gebruikt.

Dit instrument heeft een gemiddelde invloed. Aan de ene kant is het een instrument dat op alle burgers betrekking heeft. Aan de andere kant is het lastig af te dwingen en moet het volledige stelsel van btw worden aangepast om dit instrument zijn intrede te laten doen.

Dit volgt uit artikel 9, tweede lid, onder a, Wet op de omzetbelasting.

De juridische haalbaarheid van dit instrument is gemiddeld. Technische specificaties kunnen namelijk wel makkelijk worden afgedwongen bij de rechter, maar je kan ze alleen in de aanbesteding opnemen als meerdere bedrijven aan de eis kunnen voldoen. Er bestaat dus een afbreukrisico.

Wat zijn technische specificaties en wanneer worden ze gebruikt?

In de technische specificaties staan de eisen waar de opdracht aan moet voldoen. Een inschrijving die niet aan deze eisen voldoet, komt niet in aanmerking. De technische specificaties worden vaak in aanbestedingsstukken opgenomen. Technische specificaties kunnen geformuleerd worden in technische of functionele eisen: 

Technische eisen benoemen exact de criteria waar een product, dienst of levering aan moet voldoen. 

Functionele eisen zijn minder afgekaderd. Die beschrijven slechts in hoofdlijnen waar een product, dienst of levering aan moet voldoen. Dat biedt ruimte voor innovatieve ideeën. 

Met technische en functionele eisen kunnen circulaire doelen op het gebied van ontwerp en productiemateriaal (makkelijker) behaald worden. In bepaalde gevallen kun je een keurmerk of een certificaat vragen van een conformiteitsbeoordelingsinstantie 

Een instantie die door de overheid is aangewezen om conformiteitsbeoordelingen te verrichten, zoals ijken, testen, certificeren en inspecteren.

 als bewijs dat de producent aan de technische eisen voldoet.

Hoe kunnen technische specificaties de circulariteit van matrassen versterken?

Vooraf kun je een programma van eisen opstellen, waarin je precies specificeert waaraan het matras moet voldoen. Een inschrijving die niet aan de eisen voldoet, komt sowieso niet in aanmerking. Een technische eis kan zijn dat de verschillende onderdelen van een matras niet met elkaar verlijmd mogen zijn. Als een matras uit losse onderdelen bestaat, draagt dit bij aan de circulariteit van het matras. Aan het einde van de levensfase kunnen de gebruikte materialen namelijk makkelijker van elkaar gesplitst worden. Zo worden de materialen minder snel beschadigd en kunnen ze opnieuw worden ingezet voor de productie van een nieuw matras.

Voorbeelden voor (technische) eisen zijn te vinden via de 

 van het Rijk. De Rijksoverheid heeft bijvoorbeeld voor bedrijfskleding een criterium opgesteld. Er wordt een hogere waardering toegekend aan een beter ontwerp voor circulariteit. B

De Dienst Justitiële Inrichtingen heeft in 2022 een opdracht uitgezet voor de levering van grondstoffen ten behoeve van de productie van matrassen. Op de website van 

 is over deze opdracht meer te vinden. Als circulaire eis heeft DJI een levensduurgarantie opgenomen, zie hierover het Programma van Eisen en het Programma van Wensen ten aanzien van perceel 1.

Een technische specificatie in de aanbesteding opnemen heeft alleen zin als meerdere bedrijven aan de eis kunnen voldoen. Wanneer het gaat om innovatieve oplossingen kan het aantal partijen in de markt dat die oplossing biedt, beperkt zijn. Het is dan onverstandig en onevenredig om zo’n eis op te nemen. In dat geval is een subgunningscriterium een beter alternatief; 

Als de specificatie naar een bepaalde norm verwijst, moet deze gepaard gaan met de woorden ‘of gelijkwaardig’. Als een inschrijver bijvoorbeeld niet beschikt over het specifieke keurmerk waarom gevraagd wordt, maar wel een ander, vergelijkbaar certificaat heeft, kan hij dit in plaats daarvan aanwenden. Zo kunnen ook partijen met een gelijkwaardige oplossing zich inschrijven; 

Een technische specificatie mag niet verwijzen naar een product, merk, octrooi of type waardoor een bepaald bedrijf bevoordeeld of uitgesloten wordt. Wanneer een opdracht daar specifiek om vraagt, geldt een uitzondering.

Dit instrument is één van de instrumenten die wij hebben gevonden voor inkoop, maar de circulariteit van matrassen kun je ook op andere manieren bevorderen. Als je daar meer over wil weten, kun je dat terugvinden op de overzichtspagina van 

In de technische specificaties staan de eisen waar de opdracht aan moet voldoen. Een inschrijving die niet aan deze eisen voldoet, komt niet in aanmerking.

Dit volgt uit artikel 2.75 en 2.76 Aanbestedingswet.

Wat zijn bijzondere uitvoeringsvoorwaarden?

Bijzondere uitvoeringsvoorwaarden zijn voorwaarden die niet onder technische of functionele specificaties vallen, maar gaan om hoe het product of de opdracht tot stand komt. Vaak gaat het in de praktijk om voorwaarden uit sociale overwegingen. Een aanbesteder kan bijvoorbeeld eisen dat een bepaald percentage van de materialen die bij productie van matrassen worden gebruikt, wordt gerecycled. Zie voor meer informatie de website van 

Hoe kan je circulariteit verwerken in de bijzondere uitvoeringsvoorwaarden bij de inkoop van matrassen?

Je kan bijvoorbeeld eisen dat de uitvoerder beschikt over of toegang heeft tot een bepaald recyclingsysteem. Via zo'n systeem kan de producent ervoor zorgen dat de materiaalresten die ontstaan bij de productie van een matras hoogwaardiger worden hergebruikt. Met behulp van een team van experts in matrasproductie, zoals een expert in de circulaire economie en een jurist, kan je verder verkennen hoe afval dat bij de productie achterblijft hoogwaardig(er) kan worden hergebruikt.

Voorbeelden voor bijzondere uitvoeringsvoorwaarden zijn te vinden via de 

De Rijksoverheid heeft bijvoorbeeld voor kantoorartikelen een criterium opgesteld. Er wordt een hogere waardering toegekend aan een beter plan voor de circulaire economie. Dit wordt onder andere beoordeeld aan de hand van de visie op het grondstofgebruik. Het voorbeeld is 

Op de website ikwilcirculairinkopen.nl is een 

 gepubliceerd van een (circulaire) visie en strategie voor kantoorinrichting. De visie is uitgewerkt volgens de hiërarchie van de R-ladder.  

De bijzondere uitvoeringsvoorwaarden moeten:

verband houden met het onderwerp van de opdracht, en

in de aankondiging van de aanbesteding of aanbestedingsstukken vermeld staan.

Bijzondere uitvoeringsvoorwaarden zijn voorwaarden die niet onder technische of functionele specificaties vallen, maar gaan om hoe het product of de opdracht tot stand komt.

Dit volgt uit artikel 2.80 Aanbestedingswet. Artikel 2.115, derde lid, Aanbestedingswet is van overeenkomstige toepassing. Dit houdt in dat de criteria betrekking kunnen hebben op elk opzicht en elk stadium van de levenscyclus van het werk. Hieronder valt volgens dit artikel ook het productieproces, het aanbieden of verhandelen van het werk of een specifiek proces voor een andere fase van hun levenscyclus, zelfs als deze factoren geen deel uitmaken van hun materiële basis.

De juridische haalbaarheid van dit instrument is beperkt. Het vereist een landelijke aanpassing, waarover in de politiek consensus moet bestaan. Daarnaast gelden nog geen vergelijkbare verboden. 

In de Mediawet is voor de publieke omroep opgenomen dat het programma-aanbod voor bepaalde productgroepen geen reclame- en telewinkelboodschappen mag bevatten. Op Rijksniveau kan worden bepaald dat dit ook voor andere productgroepen gaat gelden.

Je kunt reclame voor matrassen geheel verbieden of er voorwaarden aan verbinden. Zo kun je bijvoorbeeld opnemen dat de reclame informatie moet bevatten over het energiegebruik of de CO₂-uitstoot van het matras. Ook kan een regel worden opgenomen waarin is bepaald dat in reclame onderscheid moet worden gemaakt tussen matrassen die bijvoorbeeld wel of niet recyclebaar zijn. Verder zou verplicht kunnen worden gesteld dat de reclame een disclaimer bevat over de schadelijke gevolgen van niet-recycleerbare matrassen voor het milieu. Tenslotte zou je de eis kunnen stellen dat geen reclame mag worden uitgezonden waarin de uitverkoop van matrassen wordt gepromoot. Minder promotie draagt mogelijk bij aan verlenging van de levensduur van het matras, aangezien burgers dan minder snel op het idee worden gebracht om een nieuw matras aan te schaffen.

In de Mediawet is voor de publieke omroep opgenomen dat het programma-aanbod voor bepaalde productgroepen geen reclame- en telewinkelboodschappen mag bevatten.

Dit volgt uit artikel 2.94 Mediawet 2008.

De juridische haalbaarheid van dit instrument is gemiddeld. Het CMP (circulair materialenplan) moet nog worden vastgesteld, zodat er tijd en ruimte is voor nieuwe suggesties omtrent de circulariteit van matrassen. Tegelijkertijd is het een politiek instrument dat niet zo maar wordt aangepast. 

Elke zes jaar stelt de minister een landelijk afvalbeheerplan vast. Op dit moment geldt het derde landelijk afvalbeheerplan (LAP3). Het LAP3 beschrijft hoe afvalstoffen in Nederland veilig en hoogwaardig moeten worden verwerkt. Het LAP3 is opgedeeld in verschillende sectorplannen, waarin het beleid voor verschillende afvalstromen is uitgewerkt. Het is het streven om vanaf 1 januari 2025 het LAP3 te vervangen door het eerste circulair materialenplan (CMP1). In 2024 start hiervoor een zogenaamde zienswijzenprocedure.

Hoe kan de circulariteit van matrassen via het landelijk afvalbeheerplan worden bevorderd?

Matrassen vallen onder Sectorplan 84 (Overige monostromen) van het LAP3. Monostromen zijn stromen die bestaan uit één type product, zoals matrassen. Recycling van matrassen is wenselijk en technisch mogelijk. Het gaat zowel om matrassen die gescheiden zijn ingezameld, als om matrassen die via detailhandel, particulieren, hotels en ziekenhuizen zijn geretourneerd. Op dit moment wordt een onderscheid gemaakt tussen matrassen die wel en matrassen die niet geschikt zijn voor recycling. De laatste categorie bevat onder andere matrassen die nat zijn geworden. 

Aangezien natte matrassen niet gerecycled kunnen worden, is het essentieel dat matrassen schoon en droog bij de recyclingbedrijven arriveren. Dit kan wel in het landelijk afvalbeheerplan als doelstelling worden opgenomen. Daarbij kun je denken aan de doelstelling: "Matrassen dienen gescheiden te worden ingezameld. Matrassen mogen bij inzameling niet in contact komen met hemelwater." Hieraan kan verder worden toegevoegd: "indien inzameling aan huis wordt gefaciliteerd, dit plaats dient te vinden op afspraak." Deze of een vergelijkbare norm draagt bij aan het gescheiden ophalen van matrassen. Bovendien wordt het op deze manier moeilijker om matrassen achter te laten op straat. Het is noodzakelijk dat dit wordt voorkomen, aangezien de kans groot is dat matrassen op straat juist vies of nat worden. 

Op EU-niveau wordt de Ecodesign-verordening (Vo. 2009/125/EC) ontwikkeld. Deze verordening bevat nieuwe regels om producten groener, meer circulair en energie-efficiënter te maken door middel van nieuwe eisen aan het ecologisch ontwerp. De eisen omvatten regels om producten onder meer herbruikbaar, repareerbaar en duurzaam te maken. Op dit moment bevat de verordening nog geen regels over matrassen, maar het is raadzaam dit opnieuw te controleren op het moment dat je aanbevelingen doet voor, of beleid wilt maken over, de verwerking van matrassen.

Elke zes jaar stelt de minister een landelijk afvalbeheerplan vast. Op dit moment geldt het derde landelijk afvalbeheerplan (LAP3).

Dit instrument heeft een hoge invloed. Zodra regels in het LAP (landelijk afvalbeheerplan) zijn opgenomen, moeten alle gemeenten deze regels overnemen in hun afvalbeleid. Het heeft daarmee landelijk invloed.

Dit volgt uit artikel 10.3 van de Wet milieubeheer.

De juridische haalbaarheid van dit instrument is hoog. Partijen schrijven zich vrijwillig in voor een aanbesteding, en gaan vrijwillig de circulaire voorwaarden aan.

Wat is het inkopen van een matras als dienst?

Als inkoper kun je ervoor kiezen om matrassen als product in te kopen. Ook kun je kiezen voor 'product as a service'. Je koopt het matras dan niet in als product, maar als dienst. De leverancier van deze dienst is dan verantwoordelijk voor de levering van het matras, maar ook voor de reparatie en de vervanging ervan. Daarnaast kun je de producent/leverancier verplichten om het matras aan het einde van de levensduur weer in te nemen.

Hoe kan 'product as a service' de circulariteit van matrassen bevorderen?

Door matrassen in te kopen als dienst, blijft één bedrijf verantwoordelijk voor het matras gedurende de gehele levenscyclus van dat matras. Als het matras weer wordt ingeleverd bij de producent/leverancier, kan die het matras vernieuwen en opnieuw op de markt plaatsen of het recyclen tot nieuw matras.

Het Erasmus MC heeft in 2017 een opdracht uitgezet tot het bieden van een totaaloplossing die ervoor zorgt dat voor patiënten en medewerkers geschikte bedden, matrassen en nachtkastjes ter beschikking staan en prestaties continu worden verbeterd. Op de website van 

 is over deze opdracht meer te vinden. In de selectieleidraad wordt de opdracht toegelicht. Over deze aanbesteding moet worden opgemerkt dat in de opdracht geen verdere circulariteitseisen zijn opgenomen. Dit is wel mogelijk, zie hiervoor onze andere instrumenten. 

Ook voor de inkoop van matrassen als dienst, gelden de regels uit de Aanbestedingswet. Raadpleeg een gespecialiseerde inkoopspecialist om zeker te weten of een van deze procedures voor jou een mogelijkheid is. Inkoopspecialisten kunnen inschatten wat er beschikbaar is op de markt en weten welke eisen verder aan het matras gesteld kunnen worden.

Dit instrument is één van de instrumenten die wij hebben gevonden voor inkoop, maar de circulariteit van matrassen kun je ook op andere manieren  bevorderen. Als je daar meer over wil weten, kun je dat terugvinden op de overzichtspagina van 

Door matrassen in te kopen als dienst, blijft één bedrijf verantwoordelijk voor het matras gedurende de gehele levenscyclus van dat matras. Dat bedrijf kan het matras hergebruiken of het recyclen tot nieuw matras.

Dit volgt uit artikel 2.25 Aanbestedingswet.

De juridische haalbaarheid van dit instrument is gemiddeld. Het instrument kan niet door de overheid worden afgedwongen, maar moet vrijwillig door producenten in contracten worden opgenomen. Wel kan de overheid bij inkoop de terugnamegarantie afdwingen.

Voor matrassen hebben producenten een UPV: een uitgebreide productenverantwoordelijkheid. Deze geldt onder andere voor het betalen van een afvalbeheerbijdrage. Hiernaast kan je ook denken aan het invoeren van een terugnamegarantie. Bij een terugnamegarantie maakt de producent bij het tekenen van de overeenkomst een afspraak met de koper (bijv. de consument) dat die het matras in de toekomst weer teruggeeft aan de producent. De consument ontvangt daar dan bijvoorbeeld een vooraf afgesproken prijs voor, of krijgt bij inlevering van het oude matras een cashback op het aankoopbedrag van zijn nieuwe. Je zou hier bijvoorbeeld ook oud-voor-nieuw-regelingen, retourpremies of statiegeldsystemen (zie hierover ons instrument over 

) voor kunnen inzetten. De producent kan zelf bepalen of hij het eigendomsrecht van het matras overdraagt aan de consument, of juist zelf eigenaar blijft, óf dat er een derdenbeding wordt gesloten voor het geval de koper het matras eerder al aan anderen overdraagt. 

Hoe kan een terugnamegarantie bijdragen aan de circulariteit van matrassen?

Als de producent/verkoper matrassen weer inneemt na gebruik, kunnen de matrassen worden vervoerd naar recyclestations waar ze uit elkaar kunnen worden gehaald om zo de materialen van elkaar te scheiden. Die materialen kunnen dan weer worden hergebruikt bij de productie van nieuwe matrassen of voor andere toepassingen (denk aan judomatten, kunstgras, enz.). Voorwaarde is wel dat de matrassen droog en schoon worden aangeleverd bij de recyclestations. Natte en vieze matrassen kunnen niet meer worden gerecycled en eindigen op de afvalhoop voor verbranding. De terugnamegarantie zorgt er dus voor dat matrassen kunnen worden hergebruikt doordat producenten/verkopers financieel verantwoordelijk zijn voor correcte inname en verdere distributie naar recyclestations.

In België werken ze sinds begin 2021 al met een terugnameplicht voor matrassen. Bij aankoop van een matras betaalt de koper een bijdrage voor de verwerking van het matras als dat wordt afgedankt. Hierdoor kunnen de kopers de matrassen aan het einde van het gebruik gratis laten afvoeren of wegbrengen naar een recyclestation. Daar worden de matrassen uit elkaar gehaald door een recyclingbedrijf. In België is dit Valumat. Valumat faciliteert (door een financiële bijdrage) verkopers van matrassen om bij verkoop van een nieuw matras door een consument, het oude matras in te nemen en te vervoeren naar één van de recyclestations. In België zien ze het als een uitwerking van de UPV om ervoor te zorgen dat zoveel mogelijk matrassen kunnen worden gerecycled. In Nederland kennen we op dit moment enkel een UPV voor de afvalbeheerbijdrage. Lees meer over de terugnamegarantie in België 

De terugnamegarantie is een instrument dat werkt tussen de producent/verkoper en de uiteindelijke koper van het matras. Afspraken kunnen dus worden gemaakt in het contract dat de producent en de koper sluiten over de koop van het matras. Het is dus de producent die aan zet is om te bewerkstelligen dat de terugnamegarantie in het koopcontract of op het aankoopbewijs van het matras komt te staan.

De rol van de gemeente bij invoering van de terugnamegarantie is beperkt. De gemeente zou wel om tafel kunnen gaan zitten met producenten en verkopers van matrassen om mee te denken over manieren waarop een terugnamegarantie kan worden opgezet. Bijvoorbeeld op eenzelfde manier als bij de UPV over de afvalbeheerbijdrage, maar dan nu via een UPV voor de terugname van matrassen.

Ook kan een gemeente financieel bijdragen aan een terugnamegarantie door een (gedeeltelijke) vergoeding te bieden aan producenten voor de kosten van het droog en schoon innemen en het vervoeren van matrassen naar de recyclestations.

Bij een terugnamegarantie maakt de producent bij het tekenen van de overeenkomst een afspraak met de koper (bijv. de consument) dat die het matras in de toekomst weer teruggeeft aan de producent.

Dit instrument heeft een hoge invloed. De terugnamegarantie draagt bij aan de circulaire levenscyclus van het matras. Voor een hoge invloed is wel noodzakelijk dat deze terugnamegarantie uiteindelijk voor alle matrassen gaat gelden.

De terugnamegarantie moet worden opgenomen in het contract tussen de koper en de producent. Dit kan bijvoorbeeld via een onherroepelijk derdenbeding, zoals bedoeld in artikel 6:253, vierde lid, Burgerlijk Wetboek. 

De juridische haalbaarheid van dit instrument is gemiddeld. Als inkoper mag je zelf voor een procedure kiezen die je wil inzetten. Tegelijkertijd mag het innovatiepartnerschap slechts in bepaalde gevallen worden gebruikt. 

Als inkoper kun je kiezen uit verschillende aanbestedingsprocedures. Een van die procedures is de procedure van het innovatiepartnerschap. Een partnerschap staat je toe om vroeg in het innovatieproces met een of meerdere marktpartijen samen te werken en om gezamenlijk de richting en inhoud van de innovatieve oplossingen te bepalen. Vooraf spreek je af onder welke voorwaarden de innovatie ontwikkeld wordt en hoe het intellectuele eigendom geregeld wordt. De aanbesteder is bij succesvolle ontwikkeling verplicht het resultaat af te nemen. Zie voor meer informatie de website van 

Hoe kan een innovatiepartnerschap de circulariteit van matrassen versterken?

Als overheidsdienst kun je de markt stimuleren om technieken te ontwikkelen die bijdragen aan de circulariteit van matrassen. Daartoe kun je bij een aanbesteding in onderhandeling gaan met marktpartijen om te onderzoeken wie het beste in staat is binnen de kaders van een opdracht tot nieuwe circulaire oplossingen te komen tegen de beste prijs. De innovatie kan hem zitten in het ontwerp, het materiaalgebruik, de manier waarop de materialen met elkaar zijn verbonden of in wat er na zijn levensduur met het matras gebeurt. Door een innovatiepartnerschap aan te gaan kun je een investeringszekerheid bieden aan marktpartijen om iets te ontwikkelen dat ze uit zichzelf minder snel zouden ontwikkelen. Daarnaast biedt het een mogelijkheid om vanuit gedeelde belangen iets in nauwere samenwerking te ontwikkelen.

Een aanbestedingsprocedure moet altijd in verhouding staan tot de opdracht. Deze procedure vergt in vergelijking met de openbare of niet-openbare procedure meer inspanning van zowel de aanbestedende dienst als de marktpartijen. De doorlooptijd van de procedure is langer, er moet meer overleg plaats vinden en er moet uitgebreid en gedegen verslag worden gedaan. De hogere transactiekosten die hieruit voortvloeien kunnen disproportioneel zijn (

, p. 33). Raadpleeg een gespecialiseerde inkoopspecialist om zeker te weten of deze procedure voor jou een mogelijkheid is. Inkoopspecialisten kunnen inschatten wat er beschikbaar is op de markt en weten welke eisen verder aan het matras gesteld kunnen worden.


Dit instrument is één van de instrumenten die wij hebben gevonden voor inkoop, maar de circulariteit van matrassen kun je ook op andere manieren bevorderen. Als je daar meer over wil weten, kun je dat teugvinden op de overzichtspagina 

Als inkoper kun je kiezen uit verschillende aanbestedingsprocedures. Een van die procedures is de procedure van het innovatiepartnerschap.

Beta

versie van CircuLaw -

Beta

versie van CircuLaw -

Thema's

OVER CIRCULAW

VRAAG & ANTWOORD

CONTACT

Circulaire matrasketen

Overzichten van instrumenten die de circulaire matrasketen bevorderen

Lijst van 23 instrumenten

Samenhang álle instrumenten voor de circulaire matrasketen in beeld

Wie is waarvoor bevoegd?

Uitgelicht: instrumenten om de circulariteit van de matrasketen te bevorderen

Doe met ons mee

THEMA’S

OVER CIRCULAW

Doe met ons mee